نحله به عنوان یکی از مفاهیم حقوقی و شرعی در فقه اسلامی، به معنای هدیه یا پیشکش بدون عوض از سوی شوهر به همسر است. این مفهوم در قانون ایران نیز جایگاهی دارد و در برخی موارد به عنوان یک حق مالی برای زن شناخته می‌شود. نحله می‌تواند به عنوان یک روش حمایتی از زن در موارد خاص، مانند طلاق و یا شرایطی که زن وظایف زناشویی خود را به‌طور کامل انجام داده و با این حال تقاضای طلاق از سوی مرد صورت گرفته است، مورد استفاده قرار گیرد. در ادامه این مقاله از ملاکچی به بررسی جزئیات بیشتر درباره نحله، تفاوت آن با مهریه، شرایط تعلق نحله، مستندات قانونی و نحوه محاسبه آن می‌پردازیم.
تاریخچه و ریشه نحله
ریشه‌ی واژه‌ی “نحله” از زبان عربی و به معنای “بخشش” یا “هدیه” می‌آید. در فقه اسلامی، این واژه به پرداختی اشاره دارد که شوهر به همسرش می‌دهد، بدون اینکه زن در ازای آن تعهدی داشته باشد. بر این اساس، نحله بیشتر به عنوان نوعی حمایت مالی از زن در شرایط خاص مطرح می‌شود. این مفهوم به‌ویژه در زمان‌هایی که زن به دلایل مختلف اقتصادی یا اجتماعی از منابع مالی محدودی برخوردار است، می‌تواند اهمیت بیشتری پیدا کند. در واقع، نحله به عنوان نوعی جبران خسارت به زن تلقی می‌شود که ممکن است به دلیل ترک زندگی زناشویی توسط مرد، به ویژه در صورت تقاضای طلاق از سوی مرد، پرداخت گردد.
نحله و مهریه؛ تفاوت‌ها و شباهت‌ها
یکی از اشتباهاتی که ممکن است در بین مردم رخ دهد، اشتباه گرفتن نحله با مهریه است. در حالی که هر دو به نوعی حقوق مالی زن محسوب می‌شوند، تفاوت‌های اساسی میان این دو وجود دارد:
- ماهیت حقوقی: مهریه یک حق مالی است که به محض انعقاد عقد نکاح به زن تعلق می‌گیرد و مرد موظف است آن را پرداخت کند. اما نحله، نوعی هدیه است که تحت شرایط خاصی به زن تعلق می‌گیرد و یک حق ثابت در تمامی شرایط نیست.
- زمان تعلق: مهریه به محض جاری شدن عقد نکاح به زن تعلق می‌گیرد، حتی اگر طلاقی در کار نباشد. اما نحله فقط در شرایطی مانند درخواست طلاق از سوی مرد، آن هم در صورت اثبات برخی شرایط خاص، به زن تعلق می‌گیرد.
- نحوه پرداخت: نحله معمولاً در زمان طلاق و پس از آن به زن پرداخت می‌شود، در حالی که مهریه می‌تواند در هر زمانی از دوران زندگی مشترک از سوی زن مطالبه شود.
شرایط تعلق نحله
برای تعلق نحله به زن، شرایطی وجود دارد که باید احراز شود. این شرایط شامل موارد زیر است:
- درخواست طلاق از سوی مرد: یکی از مهم‌ترین شرایط برای تعلق نحله، این است که درخواست طلاق از سوی مرد صورت گرفته باشد. اگر زن درخواست طلاق را داده باشد، معمولاً نحله به او تعلق نمی‌گیرد.
- حسن معاشرت و انجام وظایف زناشویی از سوی زن: زن باید در دوران زندگی مشترک، وظایف خود را به عنوان همسر به‌طور کامل انجام داده و هیچ‌گونه تخلفی از جانب او در این زمینه وجود نداشته باشد.
- عدم پرداخت مهریه: اگر مرد مهریه را به طور کامل پرداخت کرده باشد، ممکن است دادگاه نحله را به عنوان یک حق اضافی برای زن در نظر نگیرد. با این حال، در برخی موارد، حتی با وجود پرداخت مهریه، دادگاه ممکن است نحله را به زن اختصاص دهد.
مستندات قانونی
نحله در قوانین ایران به طور مستقیم تحت پوشش نیست، اما ماده‌های مختلفی در قانون حمایت از خانواده و قانون مدنی به آن اشاره کرده‌اند. یکی از منابع قانونی که نحله به آن اشاره می‌کند، ماده 336 قانون مدنی است که به پرداخت حق‌الزحمه زن برای کارهایی که انجام داده، بدون اینکه قصد تبرع داشته باشد، اشاره دارد. در این ماده ذکر شده است که اگر زنی کاری را برای شوهرش انجام داده باشد و این کار از تعهدات قانونی او خارج باشد، شوهر موظف است به او اجرت پرداخت کند. در برخی تفاسیر، نحله به نوعی می‌تواند به عنوان جبران کارهایی که زن برای شوهرش انجام داده و بابت آن‌ها اجرتی دریافت نکرده، تلقی شود.
نحوه محاسبه نحله
نحله معمولاً بر اساس شرایط اقتصادی و مالی شوهر و میزان فعالیت‌هایی که زن در طول زندگی مشترک انجام داده است، محاسبه می‌شود. دادگاه معمولاً بر اساس توانایی مالی مرد و نیازهای زن، مبلغی را به عنوان نحله تعیین می‌کند. در برخی موارد، نحله ممکن است به صورت نقدی پرداخت شود و در موارد دیگر ممکن است مرد مجبور به پرداخت اموال و دارایی‌های غیرنقدی مانند ملک یا خودرو به زن شود. نحوه دقیق محاسبه نحله به نظر دادگاه و مستنداتی که ارائه می‌شود، بستگی دارد.
مبلغ نحله چقدر است؟
مبلغ نحله معمولاً بر اساس چندین عامل کلیدی تعیین می‌شود. نخستین عامل، وضعیت اقتصادی و مالی شوهر است. دادگاه‌ها با توجه به توانایی مالی مرد، مبلغ مناسبی را برای نحله مشخص می‌کنند تا اطمینان حاصل شود که زن پس از طلاق بتواند به استقلال مالی دست یابد. همچنین، بررسی مستندات مالی و اقتصادی هر دو طرف، نظیر درآمد، دارایی‌ها و هزینه‌های زندگی، به تعیین مبلغ نهایی کمک می‌کند.
علاوه بر وضعیت مالی، میزان فعالیت‌ها و وظایف زناشویی که زن در طول زندگی مشترک به انجام رسانده نیز در محاسبه مبلغ نحله تأثیرگذار است. اگر زن بتواند اثبات کند که به‌طور فعال و مستمر به زندگی مشترک کمک کرده و وظایف خود را به‌خوبی انجام داده، دادگاه ممکن است مبلغ بیشتری به عنوان نحله تعیین کند. در نهایت، این فرایند به ارزیابی شرایط خاص هر پرونده و مستندات ارائه‌شده بستگی دارد.
موارد اختلافی و رویه قضایی
یکی از موضوعات مهم در خصوص نحله، اختلافات پیرامون میزان و شرایط تعلق آن است. در بسیاری از موارد، شوهران ادعا می‌کنند که زن وظایف زناشویی خود را به‌طور کامل انجام نداده و به همین دلیل نباید نحله به او تعلق بگیرد. از سوی دیگر، زنان نیز ممکن است ادعا کنند که در طول زندگی مشترک تمامی وظایف خود را انجام داده‌اند و مستحق دریافت نحله هستند.
رویه قضایی در این خصوص معمولاً به نفع زن است، به‌ویژه در مواردی که زن توانسته باشد اثبات کند که در طول زندگی مشترک تمامی وظایف خود را به‌درستی انجام داده است و درخواست طلاق از سوی مرد صورت گرفته است. دادگاه‌ها نیز با توجه به شرایط خاص هر پرونده، تصمیم‌گیری می‌کنند.
نحله در فقه اسلامی
در فقه اسلامی، نحله به عنوان یکی از حقوق مالی زن شناخته می‌شود که در شرایط خاصی به او تعلق می‌گیرد. برخی از فقها بر این باورند که نحله نوعی هدیه است که شوهر باید آن را به همسرش بپردازد، به‌ویژه در مواردی که زن از نظر مالی در شرایط ضعیفی قرار دارد. از سوی دیگر، برخی دیگر از فقها معتقدند که نحله تنها در صورتی به زن تعلق می‌گیرد که او به‌طور کامل وظایف زناشویی خود را انجام داده باشد و هیچ‌گونه کوتاهی در این زمینه نداشته باشد.
نتیجه‌گیری
نحله به عنوان یکی از مفاهیم حقوقی و شرعی، به زنانی تعلق می‌گیرد که در طول زندگی مشترک وظایف خود را به‌درستی انجام داده‌اند و شوهر درخواست طلاق را مطرح کرده است. این مفهوم به نوعی حمایت مالی از زن در شرایطی که ممکن است پس از طلاق با مشکلات مالی مواجه شود، تلقی می‌شود. با توجه به اینکه نحله معمولاً به صورت نقدی یا غیرنقدی به زن پرداخت می‌شود و میزان آن نیز بر اساس شرایط مالی شوهر و نیازهای زن تعیین می‌گردد، دادگاه‌ها در هر پرونده به صورت خاص تصمیم‌گیری می‌کنند. این مفهوم در فقه اسلامی و قوانین ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان یکی از حقوق مالی زن مورد توجه قرار می‌گیرد.
