سند به معنای نوشته‌ای است که در آن معامله یا تعهدات میان اشخاص ثبت می‌شود. در حقوق ایران، اسناد به دو دسته سند عادی و سند رسمی تقسیم می‌شوند. درک تفاوت میان این دو نوع سند اهمیت زیادی دارد، زیرا هر یک آثار حقوقی خاص خود را دارند و از لحاظ اعتبار و قابلیت استناد در مراجع قضایی، متفاوت هستند. در ادامه به تعریف، شرایط، اعتبار، و آثار هر دو نوع سند پرداخته و تفاوت‌های آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
سند رسمی چیست؟
سند رسمی، سندی است که توسط مأمورین رسمی دولت در حدود صلاحیتشان و با رعایت مقررات قانونی تنظیم می‌شود. این اسناد به دلیل اینکه توسط مقامات صالح و بر اساس اصول و قوانین خاصی تهیه و تنظیم می‌شوند، از اعتبار و استناد بالایی در مراجع قضایی برخوردارند.
ویژگی‌های سند رسمی
- تنظیم توسط مأمور رسمی: این اسناد توسط مقامات دولتی مانند سردفتران اسناد رسمی، قضات، و یا سایر مأموران مجاز به تنظیم سند، ایجاد می‌شوند.
- صلاحیت مأمور تنظیم‌کننده: مأمور تنظیم‌کننده باید در حدود وظایف و اختیارات قانونی خود عمل کرده و اسناد را به‌صورت رسمی تنظیم نماید.
- رعایت مقررات قانونی: اسناد رسمی باید بر اساس تشریفات قانونی و مقررات مربوط به تنظیم اسناد تهیه شوند.
نمونه سند رسمی
- سند مالکیت: سندی که مالکیت یک ملک یا اموال را به صورت رسمی نشان می‌دهد که بنچاق نمونه ای از سند مالکیت به شمار می رود.
- عقدنامه رسمی: سندی که ازدواج بین دو نفر را بر اساس مقررات قانونی ثبت می‌کند.
- گواهی تولد و وفات: اسنادی که توسط اداره ثبت احوال صادر می‌شوند.
سند عادی چیست؟
سند عادی، سندی است که توسط افراد تنظیم شده و به امضای طرفین معامله یا تعهد رسیده باشد. این اسناد به‌دلیل عدم دخالت مأمور رسمی در تنظیم آن‌ها، از اعتبار و ارزش کمتری در مقابل اسناد رسمی برخوردارند و در برخی موارد نیازمند تأیید و یا شهادت هستند.
ویژگی های سند عادی
- عدم نیاز به مأمور رسمی: این اسناد توسط افراد عادی تنظیم شده و نیازی به حضور مأمور رسمی ندارد.
- اعتبار پایین‌تر نسبت به سند رسمی: اسناد عادی در مقایسه با اسناد رسمی در دادگاه‌ها از اعتبار کمتری برخوردار هستند و ممکن است برای اثبات آن‌ها به ادله اضافی نظیر شهادت یا تأیید نیاز باشد.
- سهولت در تنظیم: تنظیم سند عادی نیاز به تشریفات خاصی ندارد و به‌راحتی توسط افراد تهیه و امضا می‌شود.
نمونه سند عادی
- رسید پرداخت: رسیدی که در هنگام پرداخت وجه یا تحویل کالا تنظیم می‌شود.
- قرارداد اجاره بین افراد: قراردادی که بدون دخالت مأمور رسمی بین مالک و مستأجر منعقد می‌شود.
تفاوت‌های اصلی بین سند عادی و سند رسمی
اعتبار قانونی: سند رسمی دارای اعتبار قانونی بیشتری نسبت به سند عادی است و در مراجع قضایی به‌عنوان سند قطعی پذیرفته می‌شود. در مقابل، سند عادی به دلیل نبودن نظارت مأمور رسمی، اعتبار پایین‌تری دارد و ممکن است برای اثبات صحت آن نیاز به شهادت شهود یا ادله دیگر باشد.
قابلیت استناد در دادگاه: سند رسمی به دلیل تأیید آن توسط مأمورین رسمی، از قابلیت استناد بالایی در دادگاه برخوردار است و نیازی به اثبات صحت آن نیست. اما سند عادی ممکن است در صورت اعتراض طرف مقابل، نیاز به اثبات داشته باشد.
قابلیت انکار یا تردید: سند رسمی قابل انکار یا تردید نیست، مگر آنکه ادعای جعل در مورد آن مطرح شود. اما سند عادی قابل انکار یا تردید است و طرف مقابل می‌تواند در مورد صحت آن ادعا کند و برای اثبات آن نیاز به ارائه دلایل و مدارک اضافی وجود دارد.
تشریفات قانونی: سند رسمی باید طبق تشریفات قانونی خاص تنظیم شود و عدم رعایت این تشریفات باعث ابطال آن می‌شود. در مقابل، سند عادی نیازمند تشریفات خاصی نیست و به‌سادگی قابل تنظیم است.
حجیت سند: اسناد رسمی به دلیل تنظیم توسط مقامات رسمی و رعایت مقررات قانونی، از حجیت قطعی برخوردارند. اما اسناد عادی تنها در صورتی معتبر هستند که به‌صورت صحیح تنظیم و امضا شده باشند و در مواردی نیاز به تأیید بیشتر دارند.
آثار حقوقی سند عادی و سند رسمی
- اثبات حق: با ارائه سند رسمی در دادگاه، حق به‌راحتی اثبات می‌شود و دیگر نیازی به ارائه ادله اضافی نیست. اما در خصوص سند عادی، اثبات حق ممکن است با دشواری‌هایی همراه باشد و نیازمند ادله یا شهادت شهود باشد.
- امکان توقیف فوری اموال: سند رسمی قابلیت توقیف فوری اموال را دارد؛ به این معنا که اگر کسی از پرداخت بدهی یا تعهد خود امتناع ورزد، دارنده سند رسمی می‌تواند از طریق اجرای ثبت اقدام به توقیف اموال شخص بدهکار نماید. در مقابل، این امکان برای اسناد عادی وجود ندارد و فرد باید ابتدا به دادگاه مراجعه کرده و حکم توقیف اموال را دریافت کند.
- قطعیت معاملات: معاملات انجام‌شده از طریق سند رسمی دارای قطعیت بیشتری هستند. به این معنا که پس از تنظیم سند رسمی، امکان انکار یا تردید در خصوص معامله یا تعهد وجود ندارد. اما در مورد سند عادی، همواره امکان انکار یا تردید وجود دارد و این امر می‌تواند موجب ایجاد مشکلات حقوقی شود.
نحوه اعتراض به سند رسمی و سند عادی
- اعتراض به سند رسمی: تنها راه اعتراض به سند رسمی ادعای جعل است. به عبارت دیگر، اگر کسی بخواهد صحت سند رسمی را زیر سؤال ببرد، باید ادعا کند که سند مزبور جعلی است و برای اثبات این ادعا نیاز به ارائه ادله و مدارک کافی دارد.
- اعتراض به سند عادی: اعتراض به سند عادی می‌تواند به شکل‌های مختلف صورت گیرد. طرف مقابل می‌تواند ادعا کند که امضای موجود در سند متعلق به او نیست (انکار) یا اینکه سند به هر دلیلی درست تنظیم نشده است (تردید). همچنین، امکان ادعای جعل در مورد اسناد عادی نیز وجود دارد.
نتیجه‌گیری
به طور کلی، تفاوت‌های سند رسمی و سند عادی از لحاظ اعتبار، قابلیت استناد، تشریفات قانونی و آثار حقوقی به وضوح قابل مشاهده است. اسناد رسمی به دلیل تنظیم توسط مقامات دولتی و رعایت تشریفات قانونی، از اعتبار و حجیت بالاتری برخوردارند و در مراجع قضایی سریع‌تر و راحت‌تر قابل استناد هستند. در مقابل، اسناد عادی به‌راحتی قابل تنظیم‌اند، اما در صورت بروز اختلاف، اثبات صحت آن‌ها ممکن است با چالش‌هایی همراه باشد. از این رو، در معاملات و تعهدات مالی و حقوقی، استفاده از سند رسمی همواره ترجیح داده می‌شود تا از بروز مشکلات و اختلافات احتمالی جلوگیری شود. در سایت ملاکچی همچنین می توانید با تفاوت سند وکالتی و قطعی همچنین فرق سند اداری و تجاری آشنا شوید.
